29 mei 2016 – Een verslag van het premiere concert van 28 mei – door Rob Mann

Gehoord: Beethoven concert Mokum Symphony o.l.v. Joan Berkhemer, m.m.v. Patricia de la Vega, piano. 28 mei 2016, Keizersgrachtkerk.

Het stormachtige applaus dat zaterdagavond jongstleden klonk in de Keizersgrachtkerk te Amsterdam moet ter hoogte van Felix Meritis, enkele blokken verderop, waar in 1838 de Hollandse première plaatsvond van de 9e symfonie van Ludwig van Beethoven, te horen zijn geweest. Met de in de kerk als afsluiting van een Beethoven-concert door de Mokum Symphony gespeelde 8e symfonie bewezen dirigent Berkhemer en zijn orkest dat het menselijk aspect van de componist niet gratis en automatisch naar buiten komt bij de tegenwoordig steeds normatievere manier van spelen. Want, na de ontlading van de bijval, bleef als voornaamste conclusie dat de ontroering als emotie de hele avond aanwezig was geweest; juist dit aspect wordt zo verdrongen in de ontwikkeling van de uitvoeringspraktijk van de laatste 60, 70 jaar.

Berkhemer grijpt, naar eigen zeggen, terug naar een manier van spelen die zijn hoogtepunt vond in de uitvoeringen van Willem Mengelberg, een uniek dirigent, die door persoonlijkheid en visie dingen voor elkaar kreeg, die men voor onmogelijk zou kunnen houden, en waar we heel wat voor over zouden hebben om ze live mee te kunnen maken. Dit in samenwerking met een aantal topmusici die het maximale wisten te presteren als beginnend ensemble.

Een Coriolanus-ouverture, die vanaf de eerste inzet de toehoorders in een trance wist te brengen waarin het tweede thema, zo prachtig als Beethoven het geschreven had, vrij spel had in al zijn generositeit. Men zou kunnen zeggen: na een paar minuten was het toegangskaartje al dubbel en dwars terugverdiend.

Vervolgens een 4e pianoconcert, met als soliste Patricia de la Vega, met een lieflijke lyriek gespeeld, als een wuivend korenveld tussen twee symfonische mijlpalen. En ook daar grote aandacht voor de timing. Bij Beethoven is het tijdsgevoel (het medium waarin muziek zich afspeelt) onderdeel van de thematiek en onlosmakelijk verbonden met alle andere aspecten van het bouwwerk. Dit kost (en dat hoort zo) moeite. Bij veel dirigenten heeft men de indruk dat ze op hun eigen horloge kijken in plaats op dat van Beethoven.

Het hele tijdsbeleven van de 8e symfonie, Beethovens afscheid van Haydn en Mozart, was in harmonie met de inhoud en daardoor gingen virtuositeit en emotie gelijk op bij deze uitvoering. Ook in dat opzicht wist Berkhemer, zelf top-violist, zijn denkbeelden volkomen waar te maken en een speelstijl te entameren, die niet alleen teruggrijpt naar het verleden, maar ook iets nieuws brengt. Op touw staat een uitvoering van de Mattheus-Passie, en men vraagt zich verlangend af hoe een 9e symfonie van van Beethoven zou klinken.